نهال زیتون تلخ (با نام علمی Melia azedarach) که به نام‌های دیگری همچون «زیتون هندی»، «تکمه‌ای» و «زنجره» نیز شناخته می‌شود، یکی از گونه‌های گیاهی زیبا و پرکاربرد در فضای سبز است. این درخت بومی مناطق جنوب آسیا و استرالیا است و به دلیل سازگاری با شرایط آب‌وهوایی مختلف، در بسیاری از مناطق دنیا از جمله ایران کاشته می‌شود. زیتون تلخ علاوه بر زیبایی خاصی که به محیط می‌بخشد، به دلیل خواص دارویی و چوب باکیفیت، در میان باغداران و کشاورزان محبوبیت دارد.

ویژگی‌های نهال زیتون تلخ

نهال زیتون تلخ از نظر ظاهری به دلیل برگ‌های شانه‌ای و متقارن، تاجی گسترده و گل‌های معطر بنفش کم‌رنگ یا سفید خود، مورد توجه قرار می‌گیرد. این نهال در شرایط مساعد می‌تواند به درختی با ارتفاع حدود ۱۵ تا ۲۰ متر تبدیل شود. از جمله ویژگی‌های منحصر به فرد این درخت، میوه‌های گرد و زردرنگ آن است که شبیه به زیتون بوده و دانه‌های سمی درون آن‌ها قرار دارند.برگ‌های زیتون تلخ ترکیبی از برگچه‌های ریز با کناره‌های دندانه‌دار است. این برگ‌ها در فصل پاییز به رنگ زرد روشن درمی‌آیند و منظره‌ای دیدنی ایجاد می‌کنند. علاوه بر این، درخت زیتون تلخ دارای گل‌های خوشه‌ای است که در بهار ظاهر می‌شوند و عطر دلنشینی دارند.

شرایط مناسب کاشت

نهال زیتون تلخ به دلیل مقاومتی که به شرایط نامساعد نشان می‌دهد، به‌خصوص در خاک‌های فقیر و کم‌آب، انتخابی مناسب برای مناطقی با شرایط آب‌وهوایی سخت است. این نهال نسبت به کم‌آبی تحمل بالایی دارد و در برابر خشکسالی مقاومت می‌کند. همچنین در برابر آلودگی هوا نیز مقاوم است، به همین دلیل در محیط‌های شهری نیز به خوبی رشد می‌کند.زیتون تلخ در خاک‌های ماسه‌ای و لومی بهتر رشد می‌کند و نیازمند زهکشی مناسب است. بهترین pH برای رشد این نهال ۶ تا ۷ است، اما می‌تواند در خاک‌های کمی اسیدی یا قلیایی نیز رشد کند. اگرچه درخت زیتون تلخ به سرما حساس است، اما در مناطق معتدل و نیمه‌گرمسیری عملکرد بسیار خوبی دارد.

کاشت نهال زیتون تلخ

کاشت نهال زیتون تلخ مانند سایر درختان به یک دوره آماده‌سازی نیاز دارد. بهترین زمان برای کاشت این نهال، اواخر پاییز تا اوایل بهار است که هوا خنک و ملایم است. برای کاشت، ابتدا باید حفره‌ای به عمق و عرض مناسب در خاک حفر کنید؛ معمولاً حفره‌ای به عمق ۵۰ سانتیمتر و عرض ۴۰ سانتیمتر کافی است. سپس نهال را درون حفره قرار داده و خاک را به‌صورت ملایم بر روی ریشه‌ها برگردانید. بعد از کاشت، آبیاری نهال را به مقدار کافی انجام دهید تا خاک به‌خوبی مرطوب شود.

مراقبت و نگهداری

نگهداری از نهال زیتون تلخ به‌ویژه در سال‌های اولیه بسیار مهم است. اگرچه این نهال مقاوم است، اما برای رشد بهتر نیاز به مراقبت‌های اولیه دارد. آبیاری در سال‌های اولیه به‌ویژه در فصول گرم و خشک اهمیت دارد. پس از استقرار درخت، می‌تواند دوره‌های خشکی را تحمل کند.علاوه بر آبیاری، هرس منظم شاخه‌های خشک و آسیب‌دیده باعث تحریک رشد بهتر نهال می‌شود. همچنین در صورت مشاهده آفات یا بیماری‌ها، استفاده از سموم مناسب توصیه می‌شود. زیتون تلخ در برابر برخی آفات مانند شته‌ها و کنه‌های عنکبوتی حساس است و باید به موقع از آنها مراقبت شود.

خواص و کاربردها

درخت زیتون تلخ نه تنها از نظر زیبایی مورد توجه قرار می‌گیرد، بلکه خواص و کاربردهای فراوانی نیز دارد. چوب زیتون تلخ از جمله چوب‌های باکیفیت و مقاوم است که در صنایع مبلمان‌سازی و ساخت وسایل چوبی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این چوب به دلیل مقاومت در برابر موریانه و سایر حشرات، طول عمر بالایی دارد و به‌ویژه در ساخت ابزارهای دکوری و تزئینی کاربرد دارد.از سوی دیگر، میوه‌های زیتون تلخ دارای خواص دارویی نیز هستند. در طب سنتی، از عصاره میوه‌ها و برگ‌های این درخت برای درمان بیماری‌های مختلف استفاده می‌شود. به عنوان مثال، عصاره این درخت به دلیل خواص ضدباکتریایی و ضدالتهابی برای درمان مشکلات پوستی مفید است. البته باید توجه داشت که دانه‌های داخل میوه‌ها سمی هستند و مصرف آنها می‌تواند خطرناک باشد.