معرفی کود فسفر بالا

 فسفر یکی از عناصر حیاتی در رشد و توسعه گیاهان آپارتمانی است که ترکیب آن با عناصر نیتروژن و پتاسیم، کودهای کامل NPK را تشکیل می‌دهد. لازم به ذکر است که نقش فسفر در گیاه تنها محدود به رشد اولیه نیست، بلکه این عنصر در فرایندهای مهمی مانند ریشه‌زایی، گلدهی، تشکیل بذر و میوه، و حتی مقاومت گیاه در برابر تنش‌های محیطی نیز اهمیت دارد به همین دلیل استفاده از کود فسفر بالا به‌ویژه در مراحل حساس رشد گیاه توصیه می‌شود.

 در این مقاله به طور کامل به موضوع انواع کود فسفر بالا، مزایای آن، معایب احتمالی، علائم کمبود فسفر، میزان و زمان مناسب مصرف کود ۱۰-۵۲-۱۰ و نکات مهم هنگام استفاده از آن می‌پردازیم.

انواع کود فسفر بالا

کودهای فسفر بالا بر اساس ترکیبات شیمیایی، درصد فسفر و شیوه مصرف، انواع مختلفی دارند که انتخاب درست نوع کود متناسب با نیاز گیاه و شرایط خاک اهمیت زیادی دارد به همین دلیل در ادامه به معرفی انواع کودهای فسفر بالا می‌پردازیم:

کودهای فرمول‌بندی شده (مثل ۱۰-۵۲-۱۰)

در دل بلورهای کود ۱۰-۵۲-۱۰، ترکیبی از فسفر فراوان، نیتروژن و پتاسیم نهفته است. این کود هم‌زمان ریشه را نیرو می‌بخشد و گل را به بار می‌نشاند. توجه داشته باشید که زیاده‌روی در آن، شوری خاک و اختلال در جذب دیگر عناصر را به دنبال خواهد داشت.

 مونوفسفات آمونیوم (MAP)

کود MAP، در واقع بلورهای شفافی سرشار از فسفر و اندکی نیتروژن است که در آب به‌سرعت حل می‌شود به همین دلیل برای آبیاری قطره‌ای و گلخانه‌ها بهترین گزینه به شمار می‌رود. توجه داشته باشید که این نوع کود همراه با کود کلسیم مصرف نشود؛ زیرا در این صورت تبدیل به رسوب می‌شود.

دی آمونیوم فسفات (DAP)

DAP در واقع گرانول‌هایی سرشار از فسفر و نیتروژن است که پیش از کاشت در خاک گیاه قرار و به‌خاطر محلولی‌ات خوبی دارد به‌سادگی حل می‌شود. توجه داشته باشید که استفاده از این. کود به دلیل قلیایی کردن خاک بااحتیاط استفاده شود

مونوفسفات پتاسیم (MKP)

کود MKP (۰-۵۲-۳۴) منبعی غنی از فسفر و پتاسیم است که به‌صورت کریستال محلول عرضه می‌شود. این کود در مراحل گلدهی و میوه‌دهی بسیار مؤثر بوده و هم در آبیاری و هم در محلول‌پاشی کارایی بالایی دارد. تنها محدودیت آن قیمت بالاتر و کاهش اثربخشی در خاک‌های بسیار قلیایی است.

علاوه بر موارد ذکر شده کود سوپر فسفات ساده (SSP) و تریپل (TSP)، کودهای مایع و اسید فسفریک، کودهای کند آزاد و پوشش‌دار و حتی منابع طبیعی مانند سنگ فسفات و استخوان پودر از دیگر انواع کود فسفر بالا به شمار می‌روند.

مزایای کود فسفر بالا

همان‌گونه که پیش‌تر به آن پرداختیم کودهای فسفر بالا مانند ۱۰-۵۲-۱۰ نقش حیاتی در رشد و باردهی گیاهان دارند و تأثیر آن‌ها در بخش‌های مختلف چرخه رشد کاملاً محسوس است.

بر اساس مطالعات cropnutrition فسفر یک عنصر حیاتی است،طبق این تحقیقات گزارش شده که :

“Phosphorus is a vital component of: … stimulated root development, improved flower formation and seed production … increased resistance to plant diseases … supports development throughout the entire lifecycle.”

به همین دلیل در ادامه به بررسی برخی از مزایای کود فسفر بالا میندازیم:

۱. تقویت ریشه‌زایی

 فسفر عنصر کلیدی در تقسیم سلولی و رشد ریشه‌ها به شمار می‌رود. مصرف کود فسفر بالا به گیاه کمک می‌کند ریشه‌های عمیق، گسترده و پرشاخه ایجاد کند که در نهایت این موضوع باعث افزایش توان جذب آب و عناصر غذایی از خاک شده و گیاه را در برابر خشکی و کمبود مواد غذایی مقاوم می‌کند.

 ۲. افزایش گلدهی و باردهی

 فسفر به‌عنوان عامل محرک در فرایند تشکیل جوانه‌های گل عمل می‌کند. به بیان دیگر زمانی که گیاه در موقعیت مناسب فسفر کافی دریافت کند، تعداد گل‌ها بیشتر می‌شود و در نتیجه باردهی نهایی محصول افزایش چشمگیری پیدا می‌کند. این موضوع به‌ویژه در گیاهان گل‌دار و محصولات زراعی بسیار اهمیت دارد.

 ۳. بهبود کیفیت محصولات

 کود فسفر بالا علاوه بر افزایش حجم محصول، کیفیت آن را هم ارتقا می‌دهد به‌گونه‌ای که میوه‌ها و سبزیجاتی که فسفر کافی دریافت کرده‌اند، رنگ شفاف‌تر، طعم بهتر و ماندگاری طولانی‌تری دارند.

 ۴. افزایش مقاومت گیاه

 فسفر در ساخت ترکیبات انرژی‌زا مانند ATP نقش دارد و همین امر توان دفاعی گیاه را تقویت می‌کند. گیاهانی که فسفر کافی دارند، بهتر می‌توانند با تنش‌هایی مثل کم‌آبی، سرما، تغییرات دمایی و حتی بیماری‌های قارچی و باکتریایی مقابله کنند.

 ۵. تسریع رسیدگی محصول

 فسفر در فرایندهای متابولیکی و فتوسنتز گیاه مؤثر است. مصرف این کود باعث می‌شود چرخه رشد گیاه سریع‌تر پیش برود و میوه‌ها در زمان کوتاه‌تری به رسیدگی مطلوب برسند. این مزیت به‌خصوص برای کشاورزانی که به دنبال برداشت زودهنگام یا چند نوبت محصول هستند، اهمیت زیادی دارد.

آیا کود فسفر بالا معایب هم دارد؟

هرچند کودهای فسفر بالا برای ریشه‌زایی و گلدهی ضروری‌اند، اما مصرف بیش از حد این دسته از کودها می‌تواند نتیجه‌ای برعکس بر روند رشد و تقویت گیاهان داشته باشد به بیان دیگر زمانی که مقدار فسفر موجود در خاک زیاد شود، جذب ریزمغذی‌هایی مثل روی و آهن کاهش می‌یابد و در نهایت گیاه با زردی برگ‌ها یا ضعف رشد روبه‌رو می‌شود. از طرف دیگر، غلظت بالای کود باعث تجمع نمک در خاک شده و ریشه‌ها را می‌سوزاند؛ در نتیجه گیاه حتی باوجود آب کافی پژمرده به نظر می‌رسد.

 همچنین فسفر اضافی ممکن است تعادل طبیعی خاک را به هم بزند و حتی در آب‌های سطحی موجب رشد بی‌رویه جلبک‌ها شود. به همین دلیل رعایت دوز توصیه‌شده، تقسیم مصرف در چند نوبت و انجام آزمون خاک قبل از کوددهی اهمیت زیادی دارد.

علائم کمبود فسفر در گیاهان

از مهم‌ترین علائم کمبود فسفر در گیاهان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• رشد کند و کوچک بودن گیاه: گیاهان دچار کمبود فسفر، ضعیف و کوچک باقی می‌مانند.
• تغییر رنگ برگ‌ها: در صورت کمبود کود فسفر معمولاً برگ‌های مسن‌تر به رنگ بنفش، قرمز تغییر رنک می‌دهند.
• کاهش گلدهی و میوه‌دهی: کاهش گلدهی و رشد نامطلوب میوه‌ها از شایع‌ترین عوامل کمبود کود فسفر است.
• ریشه‌های ضعیف و کم‌عمق: یکی از علائم کمبود کود فسفر این است که توسعه ریشه به‌درستی انجام نمی‌شود، در نتیجه جذب آب و مواد غذایی محدود می‌گردد.
• کاهش مقاومت به تنش‌ها: در صورت کمبود فسفر گیاهان در برابر خشکی، سرما یا بیماری‌ها آسیب‌پذیرتر می‌شود.

 به‌طورکلی، گیاهانی که با کمبود فسفر مواجه‌اند، ظاهری ضعیف، برگ‌هایی رنگ‌پریده یا تیره، و محصولاتی کم‌کیفیت خواهند داشت. توجه به این نشانه‌ها و کوددهی به‌موقع، بهترین راه برای پیشگیری از خسارت‌های جدی است.

کود ۱۰-۵۲-۱۰ یا فسفر بالا برای چه گیاهانی مناسب است؟

باتوجه‌به آنچه تاکنون دررابطه‌با کود فسفر بالا آموختیم، می‌دانیم که این کود برای تقویت ریشه‌زایی، تحریک گلدهی و بهبود تشکیل میوه عالی عمل می‌کند. از جمله گیاهانی که این کود برای آن‌ها مناسب است می‌توان به گونه‌های زیر اشاره کرد:

• گیاهان زینتی مثل رز، شمعدانی، بنفشه آفریقایی.
•  سبزیجات گل‌دار و میوه‌دار مثل گوجه، فلفل، خیار
•  درختان میوه مثل سیب، انگور، مرکبات.
•  محصولات گلخانه‌ای و زراعی در مراحل ابتدایی رشد.

 کود فسفر بالا برای چه گیاهانی مناسب نیست؟

اگرچه فسفر یکی از عناصر کلیدی برای رشد و باردهی اکثر گیاهان به شمار می‌رود، اما مصرف کودهای فسفر بالا همیشه و برای همه گیاهان مناسب نیست به‌طوری‌که برخی گیاهان به مقدار کم فسفر هم عملکرد مطلوبی دارند و استفاده بیش از حد از این کود می‌تواند برایشان مضر باشد. از جمله گیاهانی که کود فسفر بالا برای آن‌ها مناسب نیست می‌توان به گیاهان برگی آپارتمانی مانند سانسوریا، فیکوس و پتوس اشاره کرد، این دسته از گیاهان بیشتر به نیتروژن برای تولید برگ‌های سبز و شاداب نیاز دارند و مصرف کود فسفر بالا در آن‌ها ضرورتی ندارد.
از طرف دیگر، در خاک‌هایی که به طور طبیعی فسفر بالایی دارند، افزودن مداوم این نوع کود فقط منجر به تجمع و شوری خاک می‌شود که در نهایت دسترسی گیاه به سایر ریزمغذی‌ها را محدود می‌کند.

زمان مصرف کود ۱۰-۵۲-۱۰ یا کود فسفر بالا

انتخاب زمان مناسب برای مصرف کود فسفر بالا تأثیر بسیار زیادی بر رشد و عملکرد گیاه دارد. این کود به دلیل درصد بالای فسفر، در تقویت ریشه و افزایش باردهی گیاه نقش کلیدی دارد. مناسب‌ترین زمان‌ها برای استفاده از این کود عبارت است از:
اوایل رشد گیاه: مصرف کود در این مرحله موجب توسعه سیستم ریشه‌ای و استقرار بهتر گیاه در خاک می‌شود. ریشه‌های قوی توانایی جذب آب و مواد غذایی را بهینه کرده و رشد سالم گیاه را تضمین می‌کنند. بل از گلدهی: فسفر موجود در کود، انرژی لازم برای رشد گل‌ها را تأمین می‌کند و باعث افزایش تعداد و کیفیت شکوفه‌ها می‌شود. اوایل تشکیل میوه: مصرف کود در این دوره، رشد میوه‌ها را تسریع کرده و موجب بهبود اندازه، رنگ و کیفیت نهایی آنها می‌شود.

مقدار مصرف کود فسفر بالا ۱۰-۵۲-۱۰

میزان مصرف کود فسفر بالا بسته به نوع گیاه و شرایط رشد متفاوت است و رعایت دقیق آن موجب افزایش کارایی و جلوگیری از هدررفت کود می‌شود. مقادیر توصیه‌شده به شرح زیر است:
 گیاهان آپارتمانی: برای تقویت ریشه و افزایش رشد سالم این دسته از گیاهان، حدود ۱ گرم کود در یک لیتر آب حل شده و هر ۲ تا ۳ هفته یک‌بار به گیاه داده می‌شود. این میزان به گیاه کمک می‌کند بدون ایجاد مشکل، فسفر موردنیاز خود را به‌راحتی جذب کند.
 درختان میوه: مقدار مصرف بسته به سن درخت متفاوت است. معمولاً برای درختان جوان ۲۰ گرم و برای درختان بالغ تا ۵۰ گرم در هر درخت توصیه می‌شود. توجه داشته باشید که کود باید در فاصله مناسب از تنه ریخته شده و با خاک مخلوط شود تا ریشه‌ها به‌آسانی بتوانند آن را جذب کنند.
محصولات گلخانه‌ای: در گلخانه‌ها، مصرف کود معمولاً ۲ تا ۳ کیلوگرم در هر هزار مترمربع همراه با آبیاری انجام می‌شود.

بهترین روش مصرف کود ۱۰-۵۲-۱۰

برای استفاده از کود سه بیست با توجه نیاز و نوع گیاهان روش‌های مختلفی وجود دارد که از بهترین روش‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
 
 ۱. محلول‌پاشی روی برگ‌ها (Foliar Spray)
این روش یکی از سریع‌ترین راه‌ها برای رساندن فسفر و دیگر عناصر مغذی به گیاه است. با اسپری‌کردن محلول کود روی برگ‌ها، مواد مغذی مستقیماً جذب شده و اثر آن معمولاً ظرف چند ساعت تا چند روز دیده می‌شود. محلول‌پاشی مخصوصاً زمانی مفید است که گیاه در اوایل رشد است.

 ۲. کودآبیاری (Fertigation)
در این روش، کود به آب آبیاری اضافه می‌شود و از طریق ریشه جذب گیاه می‌شود. این روش برای گیاهان آپارتمانی، گلدان‌ها و محصولات گلخانه‌ای مناسب است، زیرا تغذیه ریشه به‌صورت یکنواخت انجام می‌شود و اثر طولانی‌تری دارد. همچنین با این روش می‌توان میزان مصرف کود را دقیق کنترل کرد. نکته مهم این است که کود باید کاملاً در آب حل شود و از اضافه‌کردن مستقیم به خاک خشک خودداری شود تا ریشه آسیب نبیند.

 ۳. مصرف خاکی (Soil Application)
این روش معمولاً برای محصولات زراعی و باغی استفاده می‌شود و کود قبل از کاشت یا در طول فصل رشد به خاک اضافه می‌شود.

نکات مهم در هنگام استفاده از کود گیاهان آپارتمانی

برای جلوگیری از آسیب به گیاهان آپارتمانی و دریافت بهترین نتیجه از کود فسفر بالا، رعایت چند نکته ضروری است که این نکات شامل موارد زیر است:
همیشه به دستور مصرف درج‌شده روی بسته‌بندی توجه کنید.
از مصرف بیش از حد کود پرهیز کنید. محلول را تازه آماده کنید و از نگهداری طولانی‌مدت آن خودداری کنید. در زمان گلدهی، غلظت محلول را کاهش دهید تا به گل‌ها آسیب نرسد. به شرایط خاک، نور و میزان آبیاری توجه داشته باشید.

جمع‌بندی

کود فسفر بالا، به‌ویژه کود ۱۰-۵۲-۱۰، یکی از مؤثرترین گزینه‌ها برای رشد بهتر ریشه، افزایش گلدهی و بهبود کیفیت محصولات کشاورزی و گیاهان آپارتمانی است. بااین‌حال، برای دستیابی به بهترین نتیجه باید زمان مصرف، مقدار مناسب و روش صحیح استفاده را رعایت کنید. استفاده آگاهانه از این کود می‌تواند ضمن افزایش عملکرد و کیفیت محصول، از بروز مشکلاتی مانند تجمع فسفر اضافی و کاهش جذب عناصر دیگر جلوگیری کند.